Jednou z najvtipnejších reportáži, ktorú som v poslednom čase videl, bola tá, ktorá nás informovala o návšteve nášho ministra zahraničných vecí v Srbsku. Začínala sa nudne a asi by som ju po pár frázach politikov, na ktoré sa hneď zajtra úplne zabudne, aj okamžite prepol, ale objavili sa krásne kroje na ešte krajších dievčatách.
Tie farebné sukne prežiarili tú sivú reportáž, ako keď na severnom póle po polroku prvýkrát vykukne spoza horizontu Slnko. To ma, samozrejme, zaujalo a tiež to, že priestor dostali aj miestni obyvatelia a obyvateľky. Musel som sa usmiať: oni rozprávajú takou nádhernou archaickou slovenčinou, ktorú si pred vyše dvestopäťdesiatimi rokmi priniesli so sebou zo starej vlasti. Hodiny by som ju počúval. Lebo v Srbsku v Báčskom Petrovci žije komunita Slovákov a Sloveniek.
Z nudnej politickej reportáže sa stala razom zaujímavá. Panie pri rozprávaní vyžarovali zvláštny pokoj a vnútornú silu. Ako každý, kto zápasí o to, čo je iným až príliš všedné a samozrejmé. „Chodila som do slovenskej školy, tu na Petrovci jesto i gymnázia.“ Tak to preto tie dievčence neboli také krásne len pre svoj pekný kroj. Mali ho totiž oblečený aj zvnútra, preto im sedel podstatne lepšie ako ministrovi sako.
No a na konci sa to trochu vymklo spod kontroly. Miestna komunita mala asi náhodou popri štátnej návšteve aj svoju vlastnú slávnosť. Štáb zaujal stôl s domácimi mäsovými výrobkami. Pán majster mäsiar odkrojil tenký plátok červenej, trochu pohrubšej klobásy a zjavne rozrušený toľkým záujmom povedal v tej spevavej slovenčine aj trochu viac, ako by azda aj chcel. Pre istotu zacitujem priamo z tej reportáže: „Či u doktora, či na súde, či u advokáta, všade otvára klobása dvere. Zato, že je štipľavá, z čistého bravčového mäsa. Táto z Petrovca je najlepšia.“
Ach, to naše klobáskové prekliatie. Teda ten náš – asi od nepamäti, ale najmä od čias budovania socializmu – dvojitý svet. Svet, v ktorom bežia procesy riadnym spôsobom a potom mimoriadnym. Môžete vybaviť niečo podľa úradných postupov, spravodlivo a s rovnosťou pred zákonom. No zároveň je skoro vždy možnosť to vybaviť po známosti, cez províziu alebo až s použitím úplatku. Od detstva nás sprevádza táto schizofrénia. Desivé je, že ak idete čestným spôsobom v súlade so všetkými pravidlami, veľmi ťažko sa veci vybavujú a trvá to nepredstaviteľne dlho a s neistým, často prekvapujúcim koncom.
Smutným pripomenutím toho je aj výstavba diaľnice medzi dvoma najväčšími mestami Slovenska. Celkom seriózne to vyzerá, že kým sa rozostavané úseky prepoja, tak ten najstarší bude môcť Pamiatkový úrad SR s čistým svedomím vyhlásiť za národnú kultúrnu pamiatku (NKP). Aj vekom, aj stavom na to určite ten kúsok asfaltu už bude môcť mať.
Najsmutnejšie je to pri zdravotníctve. Niekedy, ak nemáte známosti, môžete pri dlhom čakaní na vyšetrenie prísť aj o život. Až ako keby sa to predpokladalo, že sa pacient nejako postará… Ale tí, ktorí to tak nechcú, naozaj musia riskovať vlastné zdravie alebo aj život?
Je zle, ak má spoločnosť nastavené pravidlá tak, že priam nútia človeka hľadať si menej čestné a najmä privilegované cesty k dosiahnutiu svojich cieľov. A skoro pri čomkoľvek. Ja sa čestne priznávam, patrím ku generácii odchovanej na podpultovom predaji a známostiach v mäsiarstvach či kdekoľvek inde. Zažil som šikovného školníka na jednej vychytenej strednej škole, ktorý sa dostal v zborovni k zoznamu záujemcov o prijatie na štúdium a pekne krásne si obišiel adresy rodičov a ponúkol sprostredkovanie prijatia za pomerne mastnú sumičku.
Rodičia automaticky zaplatili, veď kto by nechcel dobre svojmu dieťaťu. Samozrejme, súdruh školník (vtedy sa používalo toto slovo miesto „pán“) požadoval dodržanie všetkých formalít, aby to nebolo akože také okaté. Deti prišli na prijímacie pohovory uvoľnené a pokojné. Veď to mala byť len taká „formalitka“. Napísali testy často lepšie ako ich vystresovaní spolužiaci, ktorých rodičia úplatok odmietli. Samozrejme, že dotyčný školník nič nikde nevybavoval. Bol na to príliš malá ryba. Len si počkal a odkontroloval svoj zoznam so zoznamom prijatých.
Rodičov tých deciek, čo neboli prijaté, navštívil ešte raz a sumu do koruny vrátil s ospravedlnením, že sa fakt nedalo nič urobiť, lebo tam bola silnejšia „tlačenka“ a prijímačky tiež dopadli úplne katastrofálne. Tak že ho to fakt mrzí. Rodičia to prijali s poďakovaním a aj dobre spali, veď urobili všetko pre dobro toho svojho fagana, nuž veď keď sa nedá, tak sa nedá. Mal sa lepšie učiť! Tento biznis model mu fungoval roky. Aj na novú škodovku bolo (za úplatok sa dalo predbehnúť v poradovníku, miesto pár rokov čakania ste ju mali hneď, pravda, farby áut sa vtedy neriešili).
Len sa džbánu akosi pri jednej studni odbilo ucho. Jeden rok si totiž dovtedy šikovný školník povedal, že rodičom neprijatých detí úplatok nevráti. S jedlom rastie niekedy chuť. Hádam mu to prejde. Neprešlo. Ktosi ho udal a kriminálka bola nekompromisná. Naozaj nebol až taká veľká ryba. Keby tam kohosi poznal, možno že by…
Skrátka, toto sa s ľudstvom tiahne od nepamäti. Dvaja apoštoli Jakub a Ján, synovia Zebedeja, poprosia v Evanjeliu svätého Marka o prominentné miesta v Božom kráľovstve. Nejde ani tak o to, že po Ježišovom boku, ale tak akosi analogicky z ľudských skúseností tie miesta by mali zabezpečiť väčšiu moc. A to je tá najsilnejšia droga, akú poznáme. Ani ju nemusíte okúsiť a už ste na nej závislý. Stačí ju len chcieť mať.
Pozrite sa na Rusko alebo Ameriku, ako ťažko sa jej niektorí „závisláci“ vzdávajú a iní urputne o ňu – napriek geriatrickým problémom – bojujú. Pravda, komu česť, tomu česť, sú aj tu výnimky. Moc totiž umožňuje dosahovať ciele akýmikoľvek a predovšetkým nefér prostriedkami. Už samotná cesta k nej je spojená s nečestnosťami, zradami, podrazmi.
Ježiš to zaregistruje aj u týchto dvoch dobrých mužov, ktorých túžba po moci na chvíľu zaslepila. Boh totiž nemá rád požadovačnosť tohto typu. Po Ježišovom dohovorení sú bratia zranení v ich pocite výnimočnosti. Tie miesta totiž patria tým, ktorým je to určené. Pán si naozaj nikdy nenechá zobrať svoju suverénnosť.
Narazila kosa na kameň a ich egá to určite trochu zabolelo. Každého z nás, čo si myslíme, že sme trochu viac ako ostatní, by to tiež zabolelo. No a zabolelo to aj spoločenstvo apoštolov. Keď sa to prevalilo, ostali „namrzení“ na Jakuba a Jána.
Každým pokusom o dosiahnutie svojho, hoc aj dobrého cieľa nečestným postupom zraňujeme seba a ubližujeme spoločenstvu. Nezdá sa to tak, ale platí to stopercentne. Dokonca aj v našej minulosti to tak vždy bolo, len sme to vtedy neregistrovali. Mysleli sme si, že sme „len“ vybabrali so systémom.
Ale často sme ublížili svojej duši a spôsobili sme pohoršenie, ktoré sme vtedy ešte selektívne nevideli. A potom Ježiš dáva také hojivé odporúčanie: „Kto sa bude chcieť stať medzi vami veľkým, bude vaším služobníkom. A kto bude chcieť byť medzi vami prvý, bude sluhom všetkých.“
Možno preto patríme v Európe na posledné miesto v pocite životného šťastia, lebo keď sa kamkoľvek pohneme, vždy narazíme na dve cesty, pričom riadnym a čestným spôsobom je veľmi ťažké, skoro nemožné čokoľvek dosiahnuť.
Málokedy máme luxus vyberať si medzi dobrom a zlom. Stále to znamená hľadať menšie zlo. To vyčerpáva a duša ostáva doráňaná. Celá krajina je nastavená tak, že nás núti lobovať, hľadať známosti, predbiehať poctivejších alebo slabších, skrátka, všade so sebou nosiť voňavé petrovecké klobásy…