Nie je to tak dávno, čo sme boli svedkami mediálnych i politických diskusií na tému dvojakej kvality potravín. Výrobok rovnakej značky s rovnakou etiketou mal preukázateľne iné zloženie v Bratislave ako napríklad v rakúskom Hainburgu. Nákupy v susedných krajinách sú neraz spojené s vysvetlením: Za tú istú (alebo nižšiu) cenu dostaneš často lepšiu kvalitu.
Nezriedka to sprevádzajú aj pohoršené reakcie: „A čo sme my vari horší! To nás chcú opiť rožkom?!“ Niektorí politici vytiahli do boja s populistickým skandovaním, že aj my máme svoje nároky. Nie sme predsa občania „druhej kategórie“, a preto trváme na rovnakej kvalite.
Evanjeliový príbeh Marty a Márie, ku ktorým prišiel na návštevu Ježiš Kristus, nám kladie známe otázky. Vidíme totiž Martu, ktorá sa chce ako správna hostiteľka postarať o vzácnu návštevu, kým Mária sedí pri Ježišových nohách a počúva jeho slová.
Spolu s otcom Kodetom musím priznať, že niekedy mi je tej Marty trochu ľúto. Veď po príprave obeda by si zaiste aj ona našla čas na počúvanie Ježišových slov. Namiesto toho sa na jej hlavu znesie kritika, že sa znepokojuje pre mnohé veci a nech si berie príklad zo svojej sestry Márie (Lk 10,38-42).
Viacerí sa v zrkadle Martinho postoja objavíme. Pýtame sa však, či ten poriadny duchovný život nebude predsa len pre tie rehoľníčky a rehoľníkov v kláštoroch. Nie sme my odsúdení k údelu veriacich „druhej kategórie“? Môže si bežný smrteľník dovoliť luxus Márie pri Ježišových nohách?
Často si pri takýchto otázkach pomáham rozdielom medzi kresťanským Západom a kresťanským Východom. Spomeniem si na známe označenie, ktoré hovorí, že Západ vytvoril akúsi „poschodovú teológiu“. Je to ten známy pohľad cez okuliare protikladov: na jednej strane je človek a svet, ktorý je poznačený hriechom, a na strane druhej, akoby na ďalšom poschodí, je potom nebo – teda nadprirodzeno, duchovný svet.
A čo je potom úlohou viery? Spájať tieto protiklady – spájať akoby dve rôzne poschodia do jednej celistvej budovy. Pritom sa prakticky môžu stať minimálne dve veci. Človek prístavbu horného podlažia pre svoj život jednoducho vedome odmietne alebo ignoruje – stačí mi bungalov: žijem si svoj každodenný (prízemný) život a nestarám sa o nič nad sebou; nadprirodzeno pre mňa nemá žiaden alebo takmer žiaden význam.
Alebo sa rozhodnem pre nadstavbu svojho života – obrazne povedané otvorím bungalov svojho života aj pre horné poschodie viery –, pritom však ponechám tieto dve rôzne podlažia v protiklade a napätí.
Rozdeľujem tak svoj život zhruba podľa toho, kde sa práve nachádzam: či som práve na prízemí bežného, každodenného života, alebo z času na čas vybehnem aj na poschodie nadprirodzena.
Kresťanský Východ si poväčšine tieto okuliare „poschodovej teológie“ nechce nasadiť. Skôr sa snaží objavovať a vidieť Boha v kráse celého jeho stvorenia – namiesto „poschodovej teológie“ sa kresťanský Východ snaží o eucharistický pohľad na svet okolo seba, na celé stvorenie.
Čo to znamená? Niektorí východní autori používajú v tejto súvislosti plastické obrazy: namiesto nadstavby Božej milosti hovoria o predierkovaní alebo prerážaní sveta milosťou Boha, jeho prítomnosťou. Božia milosť nie je len niečo protikladné k svetu alebo iba nejaká nadstavba k mojej prirodzenosti: milosť sa zo sveta celkom nikdy nevytratila – to je východisko východného pohľadu. Ak sa takto pozerám na svet, potom sa celé stvorenie stáva znakom Božej prítomnosti – virtuálnou sviatosťou. Preto niektorí hovoria o akejsi komunikatívnej prítomnosti Boha vo svete: Boh nie je prítomný iba tak, pre nič za nič – je prítomný preto, aby pozval človeka do vzťahu.
Tento pohľad nazývame eucharistickým pohľadom, lebo práve Eucharistia je prameňom i vrcholom každej komunikácie s Bohom. Eucharistia je totiž doslova stelesnením Božej lásky, ktorá túži všetko premeniť. Ale v prvom rade chce premeniť mňa. A to je cesta, ako nebyť kresťanom len „druhej kategórie“.